Quảng cáo 
Bài: Nguyễn Phước Bảo Đàn
Ảnh: Nguyễn Phong
Hành trình ngược lên miền Tây Quảng Trị luôn mang lại những điều kỳ thú. Ít ai nghĩ rằng, nơi nắng lửa gió Lào quanh năm chà xát, ở miền đất khô cằn đá sỏi, lại có những cung đường giàu cảm xúc, những bản làng e ấp giữa đại ngàn, thấm đẫm sắc màu văn hóa bản địa.
Sa Mù – Cung đèo săn mây kỳ thú
Nằm trên tuyến đường Hồ Chí Minh nhánh Tây, nối liền đất lửa Khe Sanh – Hướng Phùng – Hướng Việt, Sa Mù là cung đèo nằm ở độ cao 1.400m, dài 20km, khá hiểm trở trên khu vực biên giới Việt – Lào.
Từ thị trấn Khe Sanh – trung tâm của huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị, băng qua những đồi dã quỳ vàng óng trên địa phận xã Hướng Phùng, bạn sẽ tiếp cận chân đèo Sa Mù, nơi có bản Chênh Vênh nằm ngay cạnh. Sa Mù, khởi nguyên từ tên gọi của suối Xê Samu, dòng nước đổ về Sê Băng Hiên – dòng sông chảy ngược về phía nước bạn Lào. Nhưng dần với người Bru – Vân Kiều bản địa, từ sự quan sát các hiện tượng tự nhiên, họ đã gọi nó là Sa Mù, với nghĩa nơi giao điểm giữa đất và trời, nơi mây mù sa xuống. Trên cung đường dài 20km, cung đèo này trở thành điểm săn mây lý tưởng với những con dốc dài uốn lượn giữa biển mây bồng bềnh se lạnh.
Ở Sa Mù, có những khi thời tiết hội đủ 4 mùa giữa ngày nắng hạ. Vào sáng sớm, gió núi vờn mây mang đến cái se lạnh của mùa xuân; đến trưa, những tia nắng vàng sấy khô sương giá, mang đến vẻ trong xanh của vòm trời mùa hạ; lúc hoàng hôn, nhiệt độ giảm dần, trời trở gió se lạnh như mùa thu; và khi đêm xuống, sương rơi dày đặc, khí trời buốt giá như mùa đông bao phủ lấy cung đèo.
Thiên nhiên kì thú, và con người cũng tạo ra nhiều điều lý thú từ thiên nhiên, khi họ tận dụng những lợi thế từ khí hậu để xây dựng vườn ươm những giống hoa đặc hữu trên đỉnh đèo. Trạm nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ Bắc Hướng Hóa sẽ là điểm dừng chân thú vị trong hành trình, nơi bạn có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp nhiều loài phong lan nhiệt đới. Còn nếu bước chân dần rời xa phạm vi vườn ươm, bạn sẽ được đắm chìm dưới tán rừng nguyên sinh, nơi có những gốc cổ thụ lớn đến mấy người ôm, hệ thống dây leo chằng chịt như buông rủ từ màn mây mù.
Không gian tĩnh lặng, trong mát, tràn ngập tiếng chim và cây rừng xào xạc sẽ là trải nghiệm khó quên trên hành trình vượt những con dốc đèo Sa Mù. Rồi khi xuôi đèo đến địa phận xã Hướng Việt, dòng Sê Băng Hiên, thác nước Tà Puồng, thung lũng A Pai, cùng hệ thống hang động đá vôi Brai… là những điểm đến hứa hẹn nhiều bất ngờ.
Bản Chênh Vênh: Điểm sáng văn hóa giữa đại ngàn
“Ơ… Yàng phía Đông, Yàng phía Tây, Yàng mây, Yàng núi, Yàng rừng, và Yàng lúa… nay lúa đã tuốt về, hồn lúa đã về kho, ngự trên Ziêng; trâu đã buộc vào cột, heo đã mổ, rượu đã đầy ché, dân làng đã tập trung đông đủ… Xin mời các Yàng hãy cầm cần rượu, ăn miếng thịt heo, ăn bát cơm lúa mới đầu mùa… Mong Yàng cho mùa sau lúa rẫy sai bông, mẩy hạt, đến kỳ thu hoạch đầy gùi, ngập kho, người cõng không hết… Ơ Yàng!”.
Đến bản Chênh Vênh vào dịp kết kết thúc vụ mùa, bạn sẽ được tham gia vào lễ cúng cơm mới của tộc người Bru – Vân Kiều bản địa. Lời khấn cầu mời mọc các Yàng về dự lễ của chủ làng sẽ mở đầu cho nhiều hoạt văn hóa của cộng đồng tộc người sau một vụ mùa lao khó.
Sau lễ cúng, cả làng cùng nhau ăn uống, trò chuyện vui vẻ. Khi men rượu đã ngà say cũng là lúc điệu xà noát (hát đối đáp) cất lên cùng với điệu khèn Kha lui trầm ấm. Trong sự hoà điệu của lời ca, tiếng khèn, cả cộng đồng cùng nhau cầu mong cho mùa màng tươi tốt, dân làng mạnh khỏe, chân cứng đá mềm.
Giữa cái se lạnh về đêm của miền sơn cước, bữa cơm tối trong nhà sàn của người dân bản Chênh Vênh thật ấn tượng. Một chút lõi ngọn Đoác, đọt mây, bắp chuối rừng, một ít cá trơn, cá suối… được thu hái từ người phụ nữ khi họ lên rẫy, cùng gia vị chủ đạo là ớt và muối là những nguyên liệu để nấu món canh Đoác. Đây là món ăn chính của gia đình, ngoài ra còn có cá suối nướng, món hấp mang hương vị núi rừng từ giống cà bản địa… Bên chén rượu thơm nồng, vị ngậy của cơm nếp, một chút cay của ớt, đăng đắng của đọt mây, vị ngọt của Đoác hay bắp chuối rừng, mùi thơm của cá suối… đã trở thành mối dây gắn kết giữa các thành viên trong gia đình lẫn những lữ khách viếng thăm. Và cũng có thể nói rằng, đó chính là những gì cần trải nghiệm với văn hóa ẩm thực của người dân bản Chênh Vênh.
Quần tụ dưới chân đèo Sa Mù, ngay cạnh thác nước Chênh Vênh, điểm quần cư của người Bru – Vân Kiều từ bao đời đã lấy tên thác làm tên làng… Bản thì gọi là Chênh Vênh, gợi cảm giác chông chênh, chới với như những đám mây lơ đãng trên đỉnh Sa Mù, nhưng đời sống của cộng đồng cư dân lại luôn ổn định và đầm ấm. Người Bru – Vân Kiều, từ cuộc sống hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, họ đã tạo thêm sinh kế cho mình bằng mô hình ruộng nước. Bà con đã nỗ lực vượt nghèo bằng hành trình bảo vệ rừng, bảo vệ môi trường sống của họ. Từ môi trường rừng, người ở Chênh Vênh làm du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng, cải tạo ngôi nhà sàn cư trú thành những homestay xinh xắn, mở những lối đi đến thác nước, đến đồi Sa Mươi trên đỉnh Sa Mù – nơi vốn là bãi chăn thả gia súc và canh tác nương rẫy.
Đến với bản Chênh Vênh, ánh mắt, nụ cười, tiếng khèn, điệu hát của nàng sơn nữ, những món ăn đẫm chất núi rừng hay chút men nồng rượu Đoác luôn là chất liệu kết dính níu chân khách phương xa. Hãy vượt đèo Sa Mù để vươn tay nắm bắt những đám mây, bạn sẽ được trải nghiệm sự kì thú của thiên nhiên, sẽ hiểu được văn hóa cùng con người bản địa sống giữa đại ngàn, để biết rằng miền Tây Quảng Trị chất chứa nhiều điều mới lạ.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
