Quảng cáo 
Bài: Phương Phương
Ảnh: Nguyễn Ngọc Thiện
Cuộc gặp gỡ và ghi hình cận cảnh cá nhà táng khổng lồ tại vùng biển Đông Phi.
Theo đuổi đam mê săn ảnh cá voi
Vốn say mê bộ môn chụp ảnh dưới nước, nhiếp ảnh gia Nguyễn Ngọc Thiện đã có nhiều chuyến khám phá các rạn san hô cùng nhiều loài sinh vật biển khắp các vùng biển ở Việt Nam và thế giới. Trong những năm đầu tham gia cộng đồng nhiếp ảnh National Geographic, anh Thiện đã may mắn được chiêm ngưỡng nhiều tác phẩm nhiếp ảnh đỉnh cao và học hỏi nhiều từ các nhiếp ảnh gia tài năng trên khắp thế giới, trong đó có nhà bảo tồn đại dương, nhiếp ảnh gia động vật hoang dã nổi tiếng người Canada Paul Nicklen, đồng thời là nhà đồng sáng lập tổ chức bảo tồn phi lợi nhuận SeaLegacy và tạp chí Oceanographic Magazine. Trong số những tác phẩm, anh ấn tượng nhất là bức ảnh Paul chụp đàn cá nhà táng đang chìm vào giấc ngủ sâu giữa lòng đại dương theo phương thẳng đứng, tựa như những cột trụ khổng lồ lơ lửng trôi giữa vùng không gian không trọng lực bao la bên dưới mặt nước. Đây chính là động lực khiến anh ấp ủ kế hoạch trong nhiều năm để tìm kiếm và ghi hình chúng.
Anh Thiện dành nhiều thời gian để tìm hiểu những địa điểm ở Việt Nam và trên thế giới có các đàn cá voi sinh sống hoặc di cư theo mùa mà con người có thể tiếp cận. Ở Việt Nam, anh từng lênh đênh trên biển nhiều ngày liền để lặn và ghi hình cá voi Bryde ở vùng biển Đề Gi, Bình Định năm 2022. Tuy nhiên, do đặc tính nhút nhát của loài này cộng với đặc trưng vùng nước biển ven bờ thời điểm đó khá đục, tầm nhìn dưới nước gần cửa sông, cửa biển kém nên hình ảnh thu được không được như mong muốn. Vì thế, anh lên kế hoạch, danh sách địa điểm để thực hiện chuyến đi tìm và ghi hình cá voi ở những vùng biển xa xôi, gồm quần đảo French Polynesia và đảo quốc Tonga ở Nam Thái Bình Dương, hay Ningaloo Reef và Great Barrier Reef ở bờ Tây và bờ Đông nước Úc. Cuối cùng, vùng biển Đông Phi của “lục địa đen” – nằm giữa tam giác Madagascar, quần đảo Reunion (Pháp) và quốc đảo Mauritius là sự lựa chọn của anh do các thủ tục và hành trình di chuyển từ Việt Nam dễ dàng hơn.
Tháng 5 năm 2023, theo “tiếng gọi từ vùng biển lục địa đen”, ước mơ đã thành sự thật khi anh Thiện và nhóm bạn lặn đã chạm mặt ghi hình loài cá voi mà Paul từng chụp. Chúng được xem là “hậu duệ” của con cá nhà táng khổng lồ màu trắng được nhắc đến trong danh tác văn học thế giới “Moby Dick” của đại văn hào người Mỹ Herman Melville xuất bản năm 1851.
Vùng biển Đông Phi có các rãnh sâu 1.000 – 2.000m là nơi trú ngụ của cá nhà táng, được quản lý nghiêm ngặt bởi các tổ chức bảo tồn cá voi và chính quyền các nước trong khu vực. “Không có gì là khó khăn nếu bạn cố gắng theo đuổi đam mê. Cuối cùng, chúng tôi đã có dịp tận mắt chứng kiến và mặt đối mặt ghi hình những gã khổng lồ của đại dương”, anh Thiện hạnh phúc chia sẻ.
Ghi hình cá nhà táng ngủ đứng
Cá nhà táng thuộc bộ cá voi có răng, là động vật săn mồi có răng lớn nhất trên thế giới. Một cá thể cá nhà táng đực trưởng thành có thể dài từ 16 đến 20m và nặng từ 35 đến 50 tấn; trong khi cá thể cái dài khoảng từ 10 đến 15m và nặng khoảng từ 20 đến 30 tấn. Các tài liệu khoa học thống kê ấn tượng về cá nhà táng như chúng có phần đầu lớn nhất trong các loại động vật, chiếm 25–35% tổng chiều dài cơ thể; não nặng tới 8kg; trái tim có thể nặng tới 125kg. Thức ăn của cá nhà táng bao gồm vài loài động vật, gồm bạch tuộc, mực, kể cả mực khổng lồ và nhiều loài cá như các loài cá đuối sống ở đáy nước.
“Những chuyến ra khơi tìm cá voi không hôm nào giống hôm nào, có hôm vừa ra khơi đã thấy cột nước bắn lên đằng xa của cá voi, nhưng cũng có hôm lênh đênh cả ngày giữa biển rộng mênh mông chẳng thấy con cá voi nào”, anh nói. Vì vậy, để hỗ trợ trong việc tăng xác suất tìm kiếm cá voi, một số tàu đã đầu tư trang bị các thiết bị dò sóng âm cơ bản, để phát hiện và ghi lại âm thanh của cá voi trong lòng đại dương.
Sau khi xác định vị trí, các thành viên trong đoàn lặn xuống độ sâu 10 đến 15m để có được góc nhìn đủ rộng và toàn cảnh kích thước đồ sộ của cá nhà táng. Khi lặn cùng cá voi, có nhận biết được chúng thường phát ra các âm thanh “click…click…click…” ngắt quãng liên tục trong dòng nước, chính là âm thanh mà cá nhà táng sử dụng để giao tiếp với nhau. Ngoài ra, khi chạm mặt với cá nhà táng nếu nhìn trong cùng một khung hình, dễ dàng thấy được con người nhỏ bé như thế nào so với những gã khổng lồ của đại dương.
Giới nghiên cứu đã bắt đầu tìm hiểu cá voi từ thế kỷ 18, tuy nhiên mãi đến năm 2008 mới công bố phát hiện ghi nhận nhiều đàn cá nhà táng thực hiện hành vi ngủ ở tư thế thẳng đứng ngay dưới mặt nước trong nhiều phút mỗi lần. Tuy nhiên, hiện chưa biết chắc chắn tại sao cá voi lại ngủ thẳng đứng, có giả thuyết cho rằng cá voi ngủ thẳng đứng theo chiều dọc để kiểm soát hơi thở dễ dàng hơn khi cần thức dậy; hoặc để luôn trong tư thế an toàn và cảnh giác với những kẻ săn mồi tiềm năng ở đại dương như cá voi sát thủ.
Anh Thiện kể đã từng ghi hình được các loài to lớn thuộc họ cá mập và cá nhám, có thể kể đến như cá đuối đại dương, cá mập đuôi lưỡi hái, cá mập vây trắng, cá mập vây đen… hay nhiều loài thuộc họ cá voi như cá heo, cá voi Bryde, cá voi lưng gù… Hơn tất cả, cuộc gặp gỡ, bơi cùng cá nhà táng trong lúc chúng ngủ đứng là cảnh tượng mang lại sự choáng ngợp và siêu thực, ấn tượng nhất.
Loài cá này được biết đến khả năng lặn sâu nhất thế giới, thường lặn sâu từ 1 đến 2km để kiếm ăn và mỗi lần lặn như thế có thể kéo dài hơn 1–2 giờ. Cảnh tượng cá voi ngủ đứng được xem là hiếm gặp vì hầu như rất khó để xác định vị trí khi cá voi đang ngủ giữa lòng đại dương bao la, ngay cả thiết bị dò sóng âm bình thường cũng rất khó phát hiện vì chúng hầu như hoàn toàn bất động bên dưới mặt nước và thường không phát ra âm thanh khi đang ngủ sâu.
“Đến ngày thứ 7 của hành trình, cảm xúc dường như vỡ òa khi tôi và các bạn lặn đều không ngờ mình lại đủ may mắn để được chứng kiến tận mắt cảnh tượng cá voi ngủ đứng trong lòng đại dương ngoạn mục như thế!”, anh Thiện hào hứng chia sẻ.
Sau những đam mê bất tận săn ảnh dưới nước, “Hành trình đi tìm cá voi ở biển Đông Phi” của nhiếp ảnh gia Nguyễn Ngọc Thiện vinh dự là một trong những bộ ảnh đoạt giải thưởng Heritage – Hành trình di sản 2023.
Xem thêm bài viết cùng chuyên mục:
