Bài: Trương Quý
Ảnh: Bá Ngọc
Lịch sử Việt Nam suốt hàng nghìn năm là lịch sử của những cuộc đấu tranh dựng nước và giữ nước. Kể lại câu chuyện dài hàng thiên niên kỷ ấy giờ đây đã có một không gian hoành tráng – Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam. Công trình nằm ở đại lộ Thăng Long, cách trung tâm Hà Nội 13km về phía tây. Với vị trí đắc địa ở hữu ngạn sông Nhuệ, ngay khúc quanh của con sông bao lấy phần phía đông bắc, nơi đây sở hữu thế đất “gối sơn đạp thủy”. Khánh thành tháng 11/2024, bảo tàng đã phục vụ nhiều dịp lễ kỷ niệm quan trọng như 80 năm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, 50 năm Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, và luôn là điểm đến “nóng” của những chuyến du hành về miền ký ức ở Hà Nội.

Từ nỏ thần cha ông
Bảo tàng rộng 38,6ha, gồm khối nhà chính 4 tầng có hình cánh cung, giật cấp dần về 2 phía, ôm lấy khoảng sân rộng phía trước. Ở giữa sân là tháp Chiến Thắng cao 45m, tượng trưng cho năm 1945 lịch sử – dấu mốc Cách mạng tháng Tám và sự ra đời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Phần trên cùng của tháp vát 60 độ, tạo hình ngôi sao 5 cánh, tựa như mũi tên đi cùng khối cánh cung, gợi nhớ vũ khí huyền thoại thời An Dương Vương của nhà nước Âu Lạc – nỏ thần Cổ Loa.
Mặt trước bảo tàng được xây bằng những cột bê tông trần xiên vát, nâng đỡ 3 lớp mái bằng, vừa giống cánh chim bay lên, vừa gần gũi với hình thức rèm đá. Thiết kế này có tác dụng chắn nắng như các bức giại ở hàng hiên ngôi nhà truyền thống. Nó cũng làm khối tích công trình dù đồ sộ mà không nặng nề, đồng thời tạo ra các khe hút gió, giúp không khí lưu thông qua khoảng không chuyển tiếp, giảm bớt cái nóng từ khoảng sân hắt vào.

Không gian bài trí khoáng đạt với khu trưng bày ngoài trời gồm nhiều chiến xa, xe tăng và máy bay khác nhau, cũng như phế tích xác máy bay Mỹ, gắn với lịch sử 2 lần quân ta oanh tạc chống lại các cuộc không kích, bảo vệ bầu trời Hà Nội năm 1965 – 1968 và tháng 12/1972. Đó là những nhân chứng sống, nhắc nhở thế hệ hôm nay về thời bom đạn trút xuống mảnh đất này, cũng như sự kiên cường, bất khuất của con người Việt Nam trong khói lửa chiến tranh. Cấu trúc hình cánh cung và mũi tên của bảo tàng gợi về lịch sử chưa xa ấy:
“Cùng với những mũi tên cung, tên nỏ,
Tên lửa ta thắng trận hôm nay,
Tên lửa ta đánh rất hay”
(Trích bài hát Tên lửa ta đánh rất hay – Huy Thục)

Khoảng nhìn quá khứ ở góc độ mới
Khối nhà chính có 20.000m2 diện tích trưng bày, hiện đã hoàn thành giai đoạn 1 với 2 không gian chính – một dành cho lịch sử quân sự từ thời sơ khai đến trước năm 1945 và một tái hiện giai đoạn từ sau 1945 đến nay.
Khi bước vào đại sảnh, người tham quan sẽ không khỏi ấn tượng bởi chiếc máy bay MiG-21 mang số hiệu 4324 – biệt danh “Én bạc”, treo trên hệ thống cáp tựa như đang xuất kích chiến đấu. Nền cảnh cho chiếc máy bay là màn hình led cong, đóng vai trò giới thiệu về chiến công và thành tựu quân sự của Việt Nam. Thiết kế này cũng đồng thời tạo ra cảm giác tối tân, thu hút ánh mắt người xem từ bên dưới.
2 bên sảnh là các bức tường đá chạm khắc những mốc son lịch sử từ khi hình thành nhà nước Văn Lang vào thế kỷ 7 trước Công nguyên đến hiện tại. Chi tiết này mang ý nghĩa sâu sắc về lịch sử trường tồn, đồng thời giúp người xem có cái nhìn bao quát về nội dung trưng bày mà không bị ngợp giữa một không gian mênh mông.
2 không gian trưng bày đã chắt lọc thông tin lịch sử bằng hình ảnh, hiện vật, cùng hệ thống màn hình điện tử, ánh sáng dẫn dắt mắt người xem. Với số lượng khổng lồ 150.000 hiện vật, bảo tàng sắp xếp sinh động theo tiến trình thời gian, mang đến góc nhìn vừa tổng quan vừa chi tiết. Bên cạnh 4 Bảo vật Quốc gia gồm 2 máy bay MiG-21 (số hiệu 4324 và 5121), xe tăng T-54B (số hiệu 843) và bản đồ Quyết tâm chiến dịch Hồ Chí Minh, bảo tàng còn có nhiều hiện vật thô sơ, giản dị góp phần làm nên các chiến thắng lẫy lững trong lịch sử dân tộc như nhiều mũi tên đồng khai quật từ thành Cổ Loa, những chiếc cọc gỗ ở sông Bạch Đằng trong trận chiến chống quân xâm lược phương Bắc, chiếc xe thồ trong chiến dịch Điện Biên Phủ, đôi dép cao su đã mòn dấu đường Trường Sơn… Có khi là nét chấm phá nghệ thuật khi trưng bày nguyên vẹn các nhạc cụ của dàn nhạc quân đội cùng bản nhạc Tiến quân ca đã vang lên trong ngày Độc lập 02/09/1945.

Lịch sử vẫn còn tiếp diễn
Dù nội dung trưng bày ở giai đoạn hoàn thiện chưa thể phô bày trọn vẹn lịch sử tranh đấu lẫy lừng của cha ông, bảo tàng vẫn nổi bật với thẩm mỹ tinh tế, cùng màu sắc, ánh sáng tương ứng để tôn vinh các nhân vật lịch sử và bối cảnh dẫn tới chiến trận.
Phía sau bảo tàng là một phương đình dựng lên trên ngọn đồi nhân tạo nhỏ, hướng ra sông Nhuệ, là nơi tưởng nhớ những liệt sĩ đã ngã xuống. Đó là một khoảng lặng quý giá, góp phần làm cho khuôn viên bảo tàng trở nên ý nghĩa hơn.
Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam sẽ còn tiếp tục hoàn thiện không gian và mở rộng tính năng tương tác cho nhiều lứa tuổi, nhất là thanh thiếu niên. Không chỉ ôn lại một trường thiên lịch sử của quá khứ, đây còn là nơi khiến thế hệ hôm nay suy tư về số phận đất nước, dân tộc và những gì cha ông đã làm để có cuộc sống hòa bình hiện tại. Sự cuốn hút của địa chỉ tham quan mới này được kỳ vọng sẽ góp thêm cho cảnh quan khu vực phía tây nội thành một điểm đến để chiêm nghiệm, kết nối với quá khứ.
Xem thêm bài viết liên quan: