Những người lính cụ Hồ từ khắp các hướng tiến về Thủ đô và tiếp quản lại thành phố trong hòa bình. Trong đoàn quân đó có 2 người chiến sĩ trẻ, tuổi mới đôi mươi, giờ đây đã là những cụ già 90, ngồi chia sẻ với Heritage về bầu không khí, những câu chuyện của Hà Nội ngày xưa ấy trong không gian của Hà Nội ngày nay.

Vào những ngày tháng 10/1954, đại tá Trần Quốc Hanh mới chưa đầy 20 tuổi và làm nhiệm vụ của một cán bộ tuyên huấn Trung đoàn 57 – Đại đoàn 304.

Đây là trung đoàn đã từng tham gia hầu hết các chiến dịch lớn của các đơn vị chủ lực cơ động chiến lược của quân đội Việt Nam. Trước khi được giao nhiệm vụ giải phóng Sơn Tây về tiếp quản Thủ đô, Trung đoàn 57 đã tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ (Đông Xuân 1953-1954).

Binh sĩ hai bên tập trung tại chân cầu Long Biên trong thời điểm chuyển giao quyền lực. (Ảnh: TTXVN)

Binh sĩ hai bên tập trung tại chân cầu Long Biên trong thời điểm chuyển giao quyền lực. (Ảnh: TTXVN)

Nhiệm vụ tiếp quản Hà Nội là một bất ngờ và hạnh phúc lớn với Trung đoàn 57 bởi đây là đơn vị khá đặc biệt, bắt nguồn từ quê hương Nghệ An, quê hương Bác Hồ ngay sau Cách mạng tháng 8 năm 1945. Cán bộ chiến sĩ trong Trung đoàn lúc này phần lớn là con em của các địa phương Nghệ An, Hà Tĩnh, hậu duệ của các chiến sĩ tự vệ đỏ, những người mở đầu cuộc đấu tranh vũ trang dành độc lập dân tộc, giải phóng tổ quốc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Theo dòng ký ức, người cựu binh kể về khoảng thời gian Trung đoàn 57 từ ngoại thành tiến vào Thủ đô. Với nhiệm vụ phải vào tiếp quản trước các vị trí then chốt để bảo đảm, ngày 10/10/1954, Đại đoàn 308 thay mặt quân đội ta chính thức vào tiếp quản được an toàn thuận lợi, ngày 9/10/1954, Trung đoàn 57 nhận lệnh xuất phát tiến về Hà Nội. Điều khó nhất chính là việc tiếp quản Thủ đô, một chiến dịch hoà bình nhưng phải làm sao toàn vẹn được thắng lợi về cả mặt chính trị lẫn ngoại giao. Chính vì vậy việc tiếp quản Thủ đô cũng được coi như là một chiến dịch quan trọng cần chuẩn bị kỹ càng.

Tiếp quản Thủ đô cũng được coi như là một chiến dịch quan trọng cần chuẩn bị kỹ càng.

Bác Hanh kể lại: “Tôi còn nhớ trước khi vào tiếp quản, bên cạnh việc ra sức học tập, chuẩn bị phương án tiếp quản và đặc biệt nghiên cứu thảo luận kỹ để quán triệt và thực hiện “Mấy lời căn dặn các đơn vị bộ đội vào thành” của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bác đã dùng từ căn dặn, chứ không phải dạy dỗ để các anh em bộ đội dễ nhớ. 3 điều căn dặn rất cụ thể lúc đó là: Chớ tự kiêu, tự mãn; Chớ xa xỉ, tham ô lãng phí; Chớ rượu chè, trai gái, hút thuốc phiện…”

“Lời căn dặn đầu tiên “chớ tự kiêu, tự mãn” là sự phòng trước vì đúng là khi chúng tôi tiến vào Hà Nội, rất dễ có tâm lý của người chiến thắng; mà lại thêm cái tự kiêu tự mãn thì không khác gì đám kiêu binh trong lịch sử”

Bác sĩ Trần Duy Hưng cùng Đoàn quân về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Bác sĩ Trần Duy Hưng cùng Đoàn quân về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Đoàn quân về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Đoàn quân về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Người dân Thủ đô vui mừng đón Đoàn quân về tiếp quản. (Ảnh: TTXVN)

Người dân Thủ đô vui mừng đón Đoàn quân về tiếp quản. (Ảnh: TTXVN)

Đoàn xe chở các chiến sĩ Đại đoàn 308 tiến qua phố Hàng Đào, sáng 10/10/1954 trong niềm hân hoan chào đón của hàng vạn người dân.(Ảnh: TTXVN)

Đoàn xe chở các chiến sĩ Đại đoàn 308 tiến qua phố Hàng Đào, sáng 10/10/1954 trong niềm hân hoan chào đón của hàng vạn người dân.(Ảnh: TTXVN)

Item 1 of 4

Bác sĩ Trần Duy Hưng cùng Đoàn quân về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Bác sĩ Trần Duy Hưng cùng Đoàn quân về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Đoàn quân về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Đoàn quân về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Người dân Thủ đô vui mừng đón Đoàn quân về tiếp quản. (Ảnh: TTXVN)

Người dân Thủ đô vui mừng đón Đoàn quân về tiếp quản. (Ảnh: TTXVN)

Đoàn xe chở các chiến sĩ Đại đoàn 308 tiến qua phố Hàng Đào, sáng 10/10/1954 trong niềm hân hoan chào đón của hàng vạn người dân.(Ảnh: TTXVN)

Đoàn xe chở các chiến sĩ Đại đoàn 308 tiến qua phố Hàng Đào, sáng 10/10/1954 trong niềm hân hoan chào đón của hàng vạn người dân.(Ảnh: TTXVN)

Còn 6 điều “phải làm” mà Bác nhắc tới là: Phải kính trọng, giúp đỡ & đoàn kết nhân dân; phải giữ gìn tính chất trong sạch chất phác của người chiến sĩ cách mạng; phải thực hiện cần-kiệm-liêm-chính; Phải làm đúng 10 điều kỷ luật; Phải luôn luôn cảnh giác; Phải thực hiện phê bình và tự phê bình để tiến bộ không ngừng; và quan trọng nhất là: Phải thường xuyên đề cao cảnh giác chính trị, đấu tranh chống tư tưởng hoà bình hưởng lạc, không để cho “những viên đạn bọc đường” bắn gục những chiến sĩ cách mạng dày dạn trong chiến đấu.

Nhờ những chuẩn bị kỹ càng như một chiến dịch khiến việc tiếp quản Hà Nội đã diễn ra một cách thuận lợi

Sự chuẩn bị tư tưởng của Bác Hồ cho bộ đội vào tiếp quản là rất cần thiết và Bác đã chọn cách dặn dò dễ hiểu bởi như trung đoàn của đại tá Hanh, đến 90% chiến sỹ là nông dân, nhiều người đến năm 1954 mới biết cái xe ô tô là như thế nào.

Nhờ những chuẩn bị kỹ càng như một chiến dịch khiến việc tiếp quản Hà Nội đã diễn ra một cách thuận lợi, bảo toàn nguyên vẹn các cơ sở trọng yếu, đảm bảo sinh hoạt đời sống và hoạt động của Hà Nội không bị đứt quãng. Đây là một cuộc tiếp quản hiếm có trong lịch sử, bởi nó diễn ra trong hòa bình, không giống bất cứ một cuộc giải phóng bằng vũ trang nào – hình thức chấm dứt chiến tranh phổ biến trên thế giới.

Cũng tiến vào Hà Nội nhưng tiểu đoàn của đại tá Dương Niết vào trước so với đại tá Hanh.

Mặc dù Trung đoàn 102, hay còn gọi là Trung đoàn Thủ đô trực thuộc đại đoàn 308, là đơn vị được vinh dự đại diện cho Quân đội Nhân dân Việt Nam chính thức tiến vào Giải phóng Thủ đô ngày 10/10/1954, nhưng Tiểu đoàn 18 - Tiểu đoàn Bình Ca của Đại tá Niết lại nhận nhiệm vụ vào trước cùng với các đơn vị của chính quyền để nhận bàn giao các cơ quan, công sở, công trình công cộng và vị trí quân sự trọng yếu.

Tiểu đoàn Bình Ca trở về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Tiểu đoàn Bình Ca trở về tiếp quản Thủ đô. (Ảnh: TTXVN)

Ngày 8/10/1054, các chiến sĩ của tiểu đoàn Bình Ca đã qua cầu Đuống tiến vào Hà Nội với nhiệm vụ khá nặng nề là hạn chế thấp nhất mưu đồ phá hoại cơ sở hạ tầng ở nội đô, cưỡng bức dân di cư, thực hiện âm ưu bàn giao thành phố chết, không nhà, không điện, nước, không dân… Để thực hiện nhiệm vụ, đoàn chia làm 35 tổ, mỗi tổ 3-5 người di chuyển về 35 vị trí có quân Pháp đóng. Đại tá Niết lúc đó là tổ trưởng tổ 5 nhận lệnh tiếp quản Sở Cảnh sát Bắc Việt (nay là trụ sở Công an Thành phố) và phải ở luôn trong doanh trại cùng với quân Pháp.

Nhớ lại những ngày tháng đó, bác Niết không quên kể lại một số chuyện vừa buồn, vừa vui, vừa đáng nhớ giữa quân bộ đội và nhân dân Thủ đô. “Lúc trước khi bắt đầu vào Hà Nội, chúng tôi được trang bị cái mũ nồi giống như cái mũ Tàu (Trung Quốc), cả quần áo cũng là của Tàu, thế nên khi vào Hà Nội mới có người ngỡ không phải quân đội Việt Nam mà là giải phóng quân Tàu sang. Người dân có chút e sợ không dám ra đón, dần dần mọi người cũng hiểu, không khí trở nên thoải mái hơn. Ngay đêm mùng 9, người dân đi làm cổng chào. Đơn vị chúng tôi không được ra ngoài nhưng thấy rõ không khí nhộn nhịp. Sáng ngày 10, chúng tôi phải thực hiện thiết quân luật để chuẩn bị đón đoàn quân đội và chính quyền Thủ đô chính thức tiến vào.”

Có một chuyện cũng khá hài hước là sáng mùng 10, có một chị phụ nữ gặp tôi để xin cho người nhà đi đẻ trong thời gian thiết quân luật. Tôi phải giải thích là, thiết quân luật không ai cấm người đi đẻ, nhà cứ đi đi.

Đại tá Dương Niết

Đại tá Niết nói về không khí xa cách thủa đầu của người Hà Nội lúc đó. “Nhiều người lần đầu thấy bộ đội Việt Nam mà cứ coi như là quân Pháp. Chúng tôi còn nhỏ tuổi nhưng có người dân gọi là Ông. Rồi hay như có các chị phụ nữ mà ngồi trên xích lô, thấy chúng tôi lại xuống xe để chào. Sự xã giao khó gần sau này thay đổi dần dần, sau này dân có việc là nhờ bộ đội nhiều hơn. Như có lần tôi và một đồng chí từng đi bộ 20km để đến giúp một nhà dân dán khẩu hiệu đám cưới.”

HỒI ỨC
Hà Nội-Ngày trở về

Trong căn nhà của đại tá Dương Niết, hai người chiến sĩ trẻ thủa nào gặp nhau trong không gian của Hà Nội độc lập, hoà bình sau 70 năm, giữa một Hà Nội mới chớm thu.

Người thì đã phải lần đi từng bước, người đã tóc bạc trắng. Nhưng dù đã kém nhanh nhẹn và minh mẫn, thì ký ức của những người lính già về những năm tháng lịch sử hào hùng của dân tộc sẽ vẫn mãi không thể nào quên.

Họ đã chia sẻ với các bạn trẻ 9X, MC Xuân Quỳnh và thu âm Thành An những câu chuyện người thực, việc thực mà rất hiếm khi các bạn có cơ hội được nghe.

Hai dòng ký ức đan xen lại trong một Podcast cô đọng 15 phút trên chuyến bay của Vietnam Airlines, ở đó những tình tiết xúc động nhất được gói ghém lại trong âm nhạc hùng tráng của mùa thu tháng 10.

70 năm trước, vào ngày 10/10/1954, họ chỉ là những chàng trai đôi mươi hành quân theo những hướng khác nhau để tiến về Hà Nội. Giờ đây, họ gặp lại nhau, ôn lại những câu chuyện xưa, một Hà Nội mà không phải ai ở thời đại này cũng được chứng kiến.

Có một câu hỏi nhỏ mà các bạn trẻ của Heritage hỏi bác Hanh về Hà Nội ngày nay, về ngày 10/10/2024. Người cán bộ tuyên huấn chia sẻ: “Tôi vẫn nhớ lời kêu gọi chống Mỹ cứu nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1966, khi Mỹ mở rộng chiến tranh đánh phá miền Bắc. Bác đã nói Chiến tranh có thể kéo dài 5 năm, 10 năm, 20 năm hoặc lâu hơn nữa. Hà Nội, Hải Phòng và một số thành phố, xí nghiệp có thể bị tàn phá, song nhân dân Việt Nam quyết không sợ! Không có gì quý hơn độc lập, tự do. Đến ngày thắng lợi, nhân dân ta sẽ xây dựng lại đất nước ta đàng hoàng hơn, to đẹp hơn".  Nếu chỉ lấy 2 tiêu chí đó thôi thì không thể phủ nhận là Hà Nội bây giờ đàng hoàng hơn to đẹp hơn rất nhiều lần.

Những bức ảnh của một Hà Nội hiện đại hơn, to đẹp hơn của hiện nay chính là câu trả lời của hiện tại gửi về quá khứ đau thương:

Nhân dân Việt Nam quyết không sợ! Không có gì quý hơn độc lập, tự do. Đến ngày thắng lợi, nhân dân ta nhất sẽ xây dựng đất nước ta đàng hoàng hơn, to đẹp hơn.

Ngày xuất bản: 10/10/2024
Trình bày: Ngọc Diệp
Ảnh: TTXVN, NVCC, VINH DAV
Tổ chức sản xuất: Giang Lê